Een lesje geschiedenis?

Dat verhaal begint in 1815. Napoleon was verslagen, Europa likte zijn wonden en herpakte zich. Er werden nieuwe verdragen gesloten, er ontstond een nieuw land: het Koninkrijk der Nederlanden. Maar een land is pas een land als het zijn onafhankelijkheid en eenheid kan verdedigen en veiligstellen. De ingeving was even briljant als voordehand liggend. Nederland had zich al eeuwenlang moeten verdedigen tégen het water, waarom niet datzelfde water als bondgenoot inzetten om ons te beschermen tegen de vijand? Bij een aanval kon men zich achter de linie kunnen terugtrekken. Via een ingenieus systeem werd het land daarna onder water worden gezet. Een klein laagje water van 50 cm – te ondiep voor schepen, te diep voor man en paard – zou voldoende zijn om de vijand tegen te houden. Zwakke plekken in de linie werden versterkt met forten.

Lange tijd mocht het gebied, dat onder water zou worden gezet, niet worden bebouwd. Daardoor ontstond een open landschap waar de natuur haar gang kon gaan. In de groene zone langs de forten kun je dat linielandschap met een grote diversiteit aan kenmerken volop ervaren. Op de fiets, wandelend of varend, met al je zintuigen.

Ook de forten in dat landschap hebben hun historische waarde behouden. Zodra je zo’n fort bezoekt loop je de tastbare geschiedenis binnen. Tientallen jaren waren ze voor de buitenwereld gesloten, nu zijn ze open en is er van alles te beleven. Van kunst op Vijfhuizen, tot cartografie en navigatie op het Geofort. Van musea op Vechten of Loevestein tot het vleermuizenhotel in Fort Honswijk. Zo voegt elk fort zijn eigen nieuwe verhaal toe een rijk gemeenschappelijk verleden.

De transformatie van een militaire verdedigingslinie naar het hedendaagse mozaïek met allerlei nieuwe gebruiksvormen heeft een nieuwe toekomst gegeven aan de forten en het landschap. Heel anders dan de bedenkers van weleer ooit hadden kunnen voorzien, draagt de linie als zone van rust, ontspanning en onthaasting nog steeds bij aan ons welzijn. Wat blijft is de eeuwigheidswaarde van een even briljant als voordehand liggend idee.

De Hollandse Waterlinies zijn de optelsom van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam. De eerste is het grootste Rijksmonument van Nederland, de tweede is al sinds 1996 door de Unesco erkend als uniek en van groot belang om te behouden.

De Hollandse Waterlinie heeft het westen van ons land eeuwenlang beschermd tegen vijandelijke aanvallen. Op 2,5 km vóór de vesting Naarden werd een linie van vijf forten gebouwd. Dit gebeurde rond 1870 en werd onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Van de vijf forten die in die periode gebouwd zijn is Fort Werk IV als enige overgebleven. Het fort heeft een ‘droge gracht’ en is gebouwd op het hoogste punt van de Bussummer Eng. De fysieke hindernis die dit met zich meebracht was een lange muur vol met schietgaten. Deze gecreneleerde muur is uniek in Nederland en de voornaamste reden dat het fort een Rijksmonument is.

Via een tunnel door het fort, de poterne met aan beide kanten een deur, konden de verdedigers van het fort ongezien achter de muur komen. De poterne is bijna 33 meter lang en is een bijzondere plek voor recepties, diners en exposities.

Het fort heeft twee kazematten waarin de soldaten werden ondergebracht. Aan de rechter kant een keuken en twee manschappenlokalen en aan de linkerkant de ruimte voor de officieren en het kruitmagazijn. De rechterkant van de kazematten is nu ingericht als vergaderruimte.

Het gebouw bij binnenkomst is de artillerieloods. De acht kanonnen die werden gebruikt ter verdediging van het fort werden in deze loods opgeslagen. De loods is tegenwoordig een ruimte waarin workshops, diners, bijeenkomsten en recepties gehouden kunnen worden.